Φυσιολογικά, την πρώτη εβδομάδα ζωής, τα νεογνά έχουν 1 ως 9 κενώσεις την ημέρα, που μειώνονται σε 2 κενώσεις την ημέρα το δεύτερο χρόνο και σε 1 στον τέταρτο χρόνο.
Τα βρέφη που θηλάζουν σπάνια, παρουσιάζουν δυσκοιλιότητα.

Αίτια της δυσκοιλιότητας στα παιδιά

Στις περισσότερες περιπτώσεις, η δυσκοιλιότητα είναι λειτουργική (ιδιοπαθής), δηλαδή δεν οφείλεται σε κάποια οργανική βλάβη, αλλά οφείλεται σε γενετικούς, περιβαλλοντικούς, ψυχολογικούς και διαιτητικούς παράγοντες. Τα συνηθέστερα αίτια είναι:

• Διατροφή χαμηλή σε φυτικές ίνες, μη επαρκής πρόσληψη νερού και άλλων υγρών και ανεπαρκής σωματική δραστηριότητα.
• Ηθελημένη κατακράτηση κοπράνων για διάφορους λόγους (π.χ. το παιδί ντρέπεται να πάει στην τουαλέτα, δεν θέλει να διακόψει το παιχνίδι, ή φοβάται λόγω προηγούμενης επώδυνης αφόδευσης). Η κατάσταση αυτή μπορεί να οδηγήσει σε ανησυχία, πόνο, διάταση στην κοιλιά, ευερεθιστικότητα και ανορεξία, ενώ δεν είναι σπάνια η διάρροια και η απώλεια κοπράνων από υπερπλήρωση.
• Ορισμένα φάρμακα, όπως τα αντιόξινα ή τα οπιοειδή.

Τις πρώτες εβδομάδες ζωής (συνήθως μέχρι τις 10) παρατηρείται ένα φαινόμενο που αν και συγχέεται με τη δυσκοιλιότητα, οφείλεται σε ανωριμότητα του φυσιολογικού μηχανισμού της αφόδευσης και μειώνεται με την ηλικία (δεν συντονίζεται η αύξηση της ενδοκοιλιακής πίεσης με τη χάλαση του μυϊκού συστήματος της πιέλου). Στην περίπτωση αυτή, το νεογνό παρουσιάζει έντονο κοκκίνισμα στο πρόσωπο, σφίξιμο και κλάμα 5-10 λεπτά πριν την κένωση, η οποία όμως γίνεται καθημερινά και τα κόπρανα έχουν φυσιολογικό χρώμα και σύσταση.

Συχνά, η δυσκοιλιότητα εμφανίζεται στις μεταβατικές περιόδους (π.χ. από το πέρασμα από το θηλασμό στο έτοιμο ή αγελαδινό γάλα, από την υγρή στη στερεή τροφή κλπ.).
Κάποιες φορές, η δυσκοιλιότητα μπορεί να είναι οργανική και να οφείλεται σε ανατομικές ανωμαλίες, μεγάκολο, νευρολογικές διαταραχές, ασθένειες όπως η Hirschsprung's κλπ.

Συμπτώματα της δυσκοιλιότητας

Τα συνηθέστερα συμπτώματα της δυσκοιλιότητας είναι:
• απουσία κενώσεων για μερικές μέρες ή σκληρές και στεγνές κενώσεις μια φορά την ημέρα,
• στεγνά, σκληρά και μεγάλα κόπρανα,
• κοιλιακός πόνος,
• δύσκολες και επώδυνες κενώσεις,
• παρουσία υγρών ή στερεών και αφυδατωμένων κοπράνων στα εσώρουχα του παιδιού (δείγμα συσσώρευσης κοπράνων στο ορθό),
• «περίεργες» κινήσεις του παιδιού που δείχνουν ότι κατακρατά τα κόπρανα (για παράδειγμα στέκεται στις μύτες των ποδιών του και στη συνέχεια μετατοπίζει το βάρος του στις φτέρνες του, σφίγγει προς τα πίσω και μέσα τους γλουτιαίους μυς του κλπ).

Το παιδί πρέπει οπωσδήποτε να επισκεφτεί τον παιδίατρο όταν εμφανίσει συμπτώματα, όπως πυρετό, εμετό, αίμα στα κόπρανα, έντονο πρήξιμο στην κοιλιά, οδυνηρές ραγάδες στην περιοχή του πρωκτού («γραμμωτές» πληγές), τμήματα βλενογόννου που προεξέχουν από τον πρωκτό και δυσκολία αποβολής των κοπράνων, παρά τις προσπάθειές του.

Πώς αντιμετωπίζεται η δυσκοιλιότητα;

Ανάλογα με την ηλικία του παιδιού και την ένταση του προβλήματος, για την αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας προτείνονται αλλαγές στη διατροφή, υιοθέτηση υγιεινών συμπεριφορών και σε ορισμένες περιπτώσεις μαλακτικά των κοπράνων (όταν ο παιδίατρος το κρίνει απαραίτητο).
Αλλαγές στη διατροφή του παιδιού:

• Επαρκής πρόσληψη υγρών. Για βρέφη που θηλάζουν συστήνεται η χορήγηση 60-120 ml υγρών (π.χ. νερό ή χαμομήλι) μία με δύο φορές την ημέρα, ενδιάμεσα των γευμάτων. Σε μεγαλύτερα βρέφη (π.χ. μετά τους 4 μήνες) συνήθως δίνονται, παράλληλα με το νερό ή τα βότανα, χυμοί φρούτων π.χ. δαμάσκηνο, πορτοκάλι, μήλο, αχλάδι (συχνά αραιωμένοι με νερό, ανάλογα με την ηλικία και με τη σύμφωνη γνώμη του παιδίατρου).

• Σε βρέφη που καταναλώνουν στερεά τροφή (συνήθως μετά τους 4-6 μήνες), αλλά και στα μεγαλύτερα παιδάκια, συστήνεται αύξηση των φυτικών ινών. Πλούσια σε φυτικές ίνες είναι τα δημητριακά ολικής άλεσης (π.χ. δημητριακά πρωινού με μεγάλη περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες, κουάκερ βρώμης κ.α., που μπορούν να προστίθενται σταδιακά ακόμη και στις κρέμες), τα φρούτα (π.χ. δαμάσκηνα, αχλάδια, βερίκοκα κ.λ.π.) και τα λαχανικά (π.χ. τομάτα, κολοκυθάκι κ.ά., ολόκληρα ή με μορφή πουρέ ή σάλτσας, συνοδευτικά του φαγητού) και πάλι ανάλογα με την ηλικία του παιδιού.

• Τα τελευταία χρόνια αρκετοί παιδίατροι συστήνουν γάλα ή κρεμούλες με πρεβιοτικά, τα οποία συμβάλλουν στην ομαλή λειτουργία του εντέρου και την παραγωγή μαλακών κενώσεων.

Εκπαίδευση για ομαλή εντερική λειτουργία

Για να αποκτήσει το παιδί τακτικές κενώσεις, μπορεί να του ζητηθεί να κάθεται στην τουαλέτα, τουλάχιστον για 10 λεπτά, την ίδια ώρα κάθε μέρα και κατά προτίμηση μετά από κάποιο κύριο γεύμα. Το παιδί πρέπει να αισθάνεται άνετα (για παράδειγμα αν δεν φτάνουν τα πόδια του στο πάτωμα να τοποθετηθεί ένα σκαμνάκι), σε ένα ήρεμο και ασφαλές περιβάλλον. Ορισμένες φορές, η επιβράβευση π.χ. με ένα μικρό αυτοκόλλητο ή παιχνίδι, κάνει το παιδί πιο πρόθυμο να ακολουθήσει αυτή την καθημερινή «ρουτίνα».

Φαρμακευτική αντιμετώπιση

Εάν ο παιδίατρος κρίνει απαραίτητο, δίνονται μαλακτικά κοπράνων. Η θεραπεία διαρκεί κάποιους μήνες, συνοδεύεται πάντοτε από αύξηση των φυτικών ινών και των υγρών στη διατροφή του παιδιού και διακόπτεται σταδιακά.
Η βελτίωση της διατροφής και η εκπαίδευση του παιδιού είναι καθοριστικά μέτρα για την αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας, στη βρεφική και παιδική ηλικία. Εξίσου σημαντικό είναι, παράλληλα, να εφαρμόζονται με υπομονή και καλή διάθεση από τους γονείς, προκειμένου να μην προκαλείται αντίδραση ή άρνηση στα παιδιά.

Μαργαρίτα Οκτωράτου
Διαιτολόγος-Διατροφολόγος
Σύμβουλος Υγείας Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής (ΙΚΠΙ)